Η μεγάλη σφαγή του Α' ΕΤΟ - 29 Φλεβάρη 1948

Σαν σήμερα στις 29 Φλεβάρη 1948, τη στιγμή που η Ευρώπη πανηγύριζε και γιόρταζε την μεγάλη νίκη των λαών ενάντια στον ναζί κατακτητή στη χώρα μας το ελληνικό κράτος χρησιμοποιώντας ναζιστικές πρακτικές - με την στήριξη των Άγγλων και των Αμερικάνων - διαπράττει μία από τις πιο αποτρόπαιες σφαγές στην ιστορία του ελληνικού εμφυλίου πολέμου η οποία λαμβάνει χώρα στην Μακρόνησο.

Από τις 29 Φλεβάρη μέχρι τις 03 Μάρτη δολοφονούνται 350 φαντάροι οι οποίοι αμέσως φορτώνονται στο καϊκι ενός ντόπιου κάικτση - του Μίμη Βρονταμίτη - και μεταφέρονται στην ξερονησίδα Σαν Τζιόρτζιο, η οποία είναι νότια της Μακρονήσου. Στη συνέχεια μεταφορτώνονται σε ένα πολεμικό καράβι, τοποθετούνται σε συρμάτινα δίχτυα με βαρίδια και πετιούνται στο βυθό της θάλασσας. Χαρακτηριστικές είναι οι μαρτυρίες δύο ανθρώπων οι οποίοι έζησαν από κοντά τη σφαγή:

1. Του γιατρού Λεωνίδα Γεωργιλάκου (https://www.rizospastis.gr/columnPage.do?publDate=29/2/2020&id=17810&columnId=342)

 

Σε εκδήλωση για τη Μακρόνησο, που είχε οργανωθεί στα κεντρικά γραφεία του ΚΚΕ, στον Περισσό, ανάμεσα σε άλλους μίλησε και ο γιατρός Λεωνίδας Γεωργιλάκος, ο οποίος κατέθεσε την εξής μαρτυρία:

 

Είμαι ο γιατρός Γεωργιλάκος Λεωνίδας. Στη Μακρόνησο ήμουν ανθυ- πίατρος, έφεδρος αξιωματικός και υπηρετούσα στο Α Τάγμα Σκαπανέων. Εζησα τα γεγονότα από κοντά...

Θα σας πω λίγα πράγματα από τις προσωπικές μου εμπειρίες σαν γιατρός του Τάγματος, τις ενέργειές μου και τις εντολές που μου έδωσαν, καθώς και τις αποστολές που μου ανέθεσαν τις μέρες εκείνες των γεγονότων. Ήμουν Ελληνας αξιωματικός και μάλιστα γιατρός και είχα συναίσθηση των προσωπικών μου υποχρεώσεων και ευθυνών.

 

Την Κυριακή 29 Φλεβάρη 1948 πήγα αμέσως στο ιατρείο μόλις άκουσα τους πυροβολισμούς. Δεν πέρασαν 5-10 λεπτά και μου φέρανε 15 στρατιώτες τραυματισμένους. Ρώτησα για νεκρούς και έμαθα ότι ήσαν πέντε. Ο Διοικητής Βασιλόπουλος έλειπε στη ΣΦΑ και ήρθε έπειτα από μια ώρα περίπου.

 

Πήγα αμέσως και του είπα ότι πρέπει να μεταφερθούνε οι τραυματίες στο νοσοκομείο. Εδωσε εντολή να σταλεί καΐκι με τους τραυματίες, και τους συνοδεύσαμε στο Λαύριο με τον τότε φοιτητή της Ιατρικής Γιάννη Πριόβολο.

 

Στο Λαύριο που φτάσαμε, αφού βάλαμε τους τραυματίες στα ασθενοφόρα, την ίδια μέρα με κάλεσε στο Φρουραρχείο ο διοικητής στρατοπέδων Μακρονήσου συνταγματάρχης Μπαϊρακτάρης και μου ζήτησε να τον πληροφορήσω (δήθεν) τι συνέβη. Εγώ του είπα:

«Συνταγματάρχα, είμαι υποχρεωμένος να σας πω την αλήθεια κατά γράμμα για όλα, όσα συνέβησαν, που προσωπικά γνωρίζω.»

 

Μετά την αφήγησή μου των γεγονότων πρόσθεσα συγκινημένος έντονα:

«Τα παιδιά τα πήραμε από τα σπίτια τους να υπηρετήσουν την πατρίδα, από τους γονείς τους, από τις γυναίκες και τα παιδιά τους και 'μεις τα σκοτώνουμε; Αυτό είναι τρομερό. Η ψυχή μου σπαρταράει για το σκοτωμό, που έγινε.»

 

Μη μπορώντας να δώσει δικαιολογία, μου είπε αόριστα, σαν δικαιολογία:

«Καλά, δε φωνάζανε κάτω η σημαία;»

«Όχι», του απάντησα. «Είναι υπέροχοι Ελληνες.»

 

Στη συνέχεια μου λέει: «Πήγαινε.» Και με συνοδεία ενός στρατιώτη με έβαλε σαν κρατούμενο στο αμπάρι του καϊκιού. Αργά το βράδυ της Κυριακής γυρίσαμε στη Μακρόνησο στο Γ' Τάγμα.

 

Την άλλη μέρα, Δευτέρα 1η Μάρτη, εκεί στο Γ' Τάγμα ακούγαμε τις συνεχείς ομοβροντίες όπλων και οπλοπολυβόλων, κλεισμένοι μέσα στις σκηνές. Όλοι μας και οι στρατιώτες, που ήσαν κοντά μας, σκεφτόμασταν και συζητούσαμε για το σκοτωμό των παιδιών που γινόταν στο Ά Τάγμα.

 

Την Τρίτη το πρωί πήγα στο Α' Τάγμα. Ο διοικητής Βασιλόπουλος μαζί με τον ανθυπολοχαγό της Στρατολογίας Αλιμπράντη μας κάλεσε και έδωσε εντολή να πάμε στο Γ' Τάγμα, στο διοικητή Σκαλούμπακα, να διαπιστώσουμε το θάνατο στρατιωτών και να συντάξουμε και υπογράψουμε το πρωτόκολλο θανάτου τους. Μας ζήτησε άκρα εχεμύθεια, επαναλαμβάνοντας και τονίζοντας σε μας αυτή την υποχρέωση.

 

Στο Γ' Τάγμα ο Σκαλούμπακας μας διέθεσε Αλφαμίτες που μας οδήγησαν στο καΐκι, που ήταν στοιβαγμένα πτώματα στρατιωτών. Ηταν ένα τρομερό θέαμα.

Οι Αλφαμίτες μας φέρνανε έναν-έναν τους νεκρούς και διαπιστώναμε το θάνατο τους και την ταυτότητά τους. Σε συνέχεια μας έφεραν νεκρούς, που είχαν σε μεγάλες σκηνές. Καταμετρήσαμε 180 νεκρούς στρατιώτες.

 

Μετά την καταμέτρηση οι Αλφαμίτες παίρνανε τα πτώματα και τα τοποθετούσαν στοιβαγμένα στο καΐκι. Ο Σκαλούμπακας συνεχώς παρακολουθούσε από κοντά όλη αυτή τη διαδικασία.

 

Φτιάξαμε την κατάσταση-πρωτόκολλο θανάτου των στρατιωτών, το υπογράψαμε και το απόγευμα, που γυρίσαμε στο Α' Τάγμα, το παραδώσαμε στο διοικητή μας Βασιλόπουλο. Αυτή είναι σε γενικές γραμμές η προσωπική μου οδυνηρή εμπειρία για τη σφαγή στο ΑΕΤΟ.

2. Του Μίμη Βρονταμίτη, καπετάνιου του καϊκιού (https://www.rizospastis.gr/columnPage.do?publDate=29/2/2020&id=17810&columnId=342)

 

Εζησα όλα τα δραματικά γεγονότα της Μακρονήσου το 1948. Ο στρατός μας με είχε επιταγμένο με το καΐκι μου «Αγιος Νικόλαος», επί μισθώ, οκτώ χιλιάδες δραχμές το μήνα. Κουβαλούσα από το Λαύριο πέρα στη Μακρόνησο φαντάρους, πολιτικούς υπόδικους, νερό σε βαρέλια και άλλα.

 

Στο φοβερό τουφεκίδι του Μάρτη 1948 ο Σκαλούμπακας μου κόλλησε το πιστόλι στο κεφάλι και με απειλές με διέταξε να κουβαλάω σκοτωμένους φαντάρους πέρα μακριά στον Κάβο Ντόρο, στο ξερόνησο Σαν Τζιόρτζιο. Στο Γ' Τάγμα φόρτωνα τους νεκρούς φαντάρους, που τους εξέταζε ο γιατρός Μαλάμης, κι έγραφε στο πιστοποιητικό θανάτου, τη λέξη «νεκρός». Ητανε δίπλα στο γιατρό Μαλάμη κι άλλοι δύο γιατροί.

 

Τους σκοτωμένους φαντάρους τους τακτοποιούσανε στριμωχτά στο αμπάρι οι Αλφαμίτες Χούμης και Δημητρός Λαγός. Σ' ένα μόνο δρομολόγιο φορτώσαμε 185 νεκρούς φαντάρους.

 

Λέω στον Σκαλούμπακα: «Το καΐκι δε σηκώνει τόσο πράμα, είναι πολύ το πράμα, θα μπατάρει το καΐκι.» Αυτός κουβέντα δεν έπαιρνε, με το πιστόλι με διέταξε. Τι να 'κανα; Το πιστόλι σε παγώνει...

 

Ανοιγόμασταν τη νύχτα στον Κάβο Ντόρο. Εκεί στο Σαν Τζιόρτζιο περίμενε καράβι πολεμικό. Οι ναύτες παίρνανε τους σκοτωμένους φαντάρους και τους χώνανε μέσα σε συρμάτινα δίχτυα με βαρίδια και τους φουντάρανε στο βυθό της θάλασσας. Αυτό ξανάγινε. Οι νεκροί όλοι-όλοι ήταν 350 κοντά, τους μέτραγα έναν-έναν και ήταν 350 φαντάροι νεκροί. Αυτή ήταν η πιο τραγική περιπέτεια που έζησα στη ζωή μου.

Ίσως ποτέ δε θα μαθευτεί ο ακριβής αριθμός αυτών που πέθαναν από τα βασανιστήρια, αυτών που εκτελέστηκαν «εν ψυχρώ», αυτών που αυτοκτόνησαν, αυτών που τρελάθηκαν, αυτών που έμειναν ανάπηροι στη Μακρόνησο. Βέβαια υπήρξαν και φωτεινές εξαιρέσεις έντιμων πατριωτών αξιωματικών που προσπαθούσαν να βοηθήσουν, ακόμα και με κίνδυνο της ίδιας των ζωής, τους βασανιζόμενους κρατούμενους στρατιωτικούς.

 

Η Ιστορία της Μακρονήσου, από την πλευρά των θυτών, των ηθικών και φυσικών αυτουργών στάζει από την αρχή ως το τέλος ντροπή και σιχασιά και φασιστική εγκληματική νοοτροπία. Από την πλευρά των θυμάτων στάζει αίμα, ηρωισμό, αξιοπρέπεια και ηθική ανωτερότητα μοναδική.

 

Και το πόσο πέτυχε η «εθνική αναμόρφωση» στη Μακρόνησο φαίνεται από το αποτέλεσμα των εκλογών του Μάρτη 1950. Από τους 10.000 περίπου στρατιώτες που ψήφισαν, από τους οποίους μεγάλος αριθμός ήταν «ανανήψαντες», 6.500 περίπου ψήφισαν την τότε Αριστερά, τη Δημοκρατική Παράταξη, 2.500 περίπου το κόμμα του Πλαστήρα και 1.000 τα υπόλοιπα κόμματα, έτσι ώστε ο αιμοσταγής Μπαϊρακτάρης να αναγκαστεί να πει ότι «...τόσα χρόνια χτίζαμε στην άμμο...».

 

Εδώ θα έπρεπε να αναφερθούν τουλάχιστον τα ονόματα των πρώην πρωθυπουργών Σοφούλη, Σ. Βενιζέλου, Γ Παπανδρέου, αστών δημοκρατών πολιτικών, που γνώριζαν άριστα το τι συνέβαινε στη Μακρόνησο και όχι μόνο δεν έκαναν κάτι να σταματήσουν αυτό το αίσχος, αλλά συμφωνούσαν και εκφράζονταν δημόσια υπέρ του «έργου» που γινόταν εκεί.

 

Στις 20 Μάη 2018 η ομάδα μελέτης ιστορίας κοινωνικών αγώνων βρέθηκε στον τόπο της σφαγής πραγματοποιώντας ένα οδοιπορικό μνήμης, με τη συμμετοχή μελών και φίλων της ομάδας, το οποίο είχε σαν σκοπό να γνωρίσουμε και να αναδείξουμε ένα από τα πλέον κτηνώδη στρατόπεδα όπου εκτυλίχθηκαν γεγονότα φρίκης και αποτροπιασμού μόνο και μόνο για να παταχθεί ο “κομμουνιστικός κίνδυνος”. Δυστυχώς για ακόμα μία φορά αντικρίσαμε και θυμηθήκαμε το που είναι ικανοί να φτάσουν κάποιοι άνθρωποι ούτως ώστε να μην χάσουν τα προνόμια τους, κάτι το οποίο βλέπουμε να συμβαίνει και σήμερα με διαφορετική μορφή τόσο στην χώρα μας όσο και σε άλλες χώρες. Κλείνοντας θα ήθελα να επισημάνω την αναγκαιότητα της ανάδειξης τέτοιων ιστορικών γεγονότων στο να χαράσσουμε εκείνες τις στρατηγικές που απαιτούνται για το μέλλον.

Γιώργος Σαϊτάνης 

Μέλος της ομάδας μελέτης ιστορίας κοινωνικών αγώνων Θεσσαλίας

Η δράση των "λεγεωνάριων" στο νομό Λάρισας

Πριν 75 χρόνια, στις 20 Ιανουαρίου 1945, εκδίδεται η υπ’ αριθμόν 6 Συντακτική Πράξη (Σ.Π.) «περί επιβολής κυρώσεων κατά των συνεργασθέντων μετά του εχθρού» η οποία με το άρθρο 38 κατήργησε την υπ’ αριθμόν 1/1944 Σ.Π. «και πάσα ταύτης τροποποιητικήν διάταξιν»¹. Η κατηργημένη Σ.Π. ήταν το πρώτο νομοθέτημα που εκδόθηκε από την κυβέρνηση εθνικής ενότητας, με πρωθυπουργό τον Γεώργιο Παπανδρέου και τη συμμετοχή εκπροσώπων των αντιστασιακών οργανώσεων για την τιμωρία των συνεργατών των ξένων κατακτητών. Η υπ’ αριθμόν 6/1945 Σ.Π. είναι η αρχή μιας σειράς τροποποιήσεων της υπ’ αριθμόν 1/1944 Σ.Π.1 οι οποίες αποσκοπούν στη προσπάθεια που γινόταν για την μη συμμετοχή του ΕΑΜικού κινήματος στην ανασυγκρότηση και διακυβέρνηση της χώρας στο μεταπολεμικό καθεστώς στην Ελλάδα από το αστικό κράτος της εποχής και το Αγγλικό κράτος. Στην προσπάθεια αυτή συνέβαλλαν και οι πιέσεις που ασκούσαν οι δοσίλογοι οι οποίοι μέσω των συγκεκριμένων τροποποιήσεων επεδίωκαν και κατάφερναν να μην τιμωρηθούν ή - όπου αυτό δεν γινόταν - η τιμωρία τους να είναι η περισσότερο επιεικής.

Η συγκεκριμένη περίοδος έχει ιδιαίτερη σημασία για την περιοχή μας γιατί στον νομό της Λάρισας είχαμε έντονη την δράση των “λεγεωνάριων”² οι οποίοι συνεργάστηκαν με τους Ιταλούς κατακτητές εις βάρος των γηγενών πληθυσμών και έχουν σημαντικό μερίδιο ευθύνης για μια σειρά αποτρόπαιων γεγονότων, όπως οι σφαγές στα χωριά Δομένικο Ελασσόνας (16/02/1943)³ και Τσαριτσάνη Ελασσόνας (12/03/1943)⁴, η ληστεία της γαλακτοπαραγωγής σε χωριά των οποίων η τοπική οικονομία βασιζόταν στην κτηνοτροφία και η προσπάθεια κατάταξης βλαχόφωνων Ελλήνων στην Ιταλική καραμπινιερία. Αξίζει εδώ να αναφέρουμε πως η συντριπτική πλειοψηφία των βλαχόφωνων πληθυσμών δεν συνεργάστηκε με τους λεγεωνάριους και ούτε δελεάστηκε από τα προνόμια τα οποία θα απολάμβαναν με την ένταξη τους στην συγκεκριμένη οργάνωση, σε μία πολύ δύσκολη περίοδο όπου οι θάνατοι από την ασιτία ήταν συχνό φαινόμενο και οι δυσκολίες στην καθημερινότητα σχεδόν ανυπέρβλητες. Στην περιοχή της Λάρισας οι δίκες των μελών της συγκεκριμένης οργάνωσης ξεκίνησαν στις 29/10/1945 από το Ειδικό Δικαστήριο Δοσιλόγων (Ε.Δ.Δ.) του εφετείου Λάρισας αλλά μέσα στο γενικότερο πολιτικό κλίμα της εποχής δεν είχαν την εξέλιξη που θα επιθυμούσαν πολλά από τα θύματα της. Παράλληλα αυτήν την περίοδο αρχίζει η προσπάθεια καταδίωξης των ένοπλων “κομμουνιστοσυμμοριτών”⁵ και ένα μέρος αυτής της προσπάθειας ανατέθηκε σε παρακρατικές οργανώσεις (Σούρλας κ.α.) οι οποίες αποτελούνταν κυρίως από δοσίλογους. Εύλογα καταλαβαίνει κανείς πως οι πιέσεις που ασκούσαν οι δοσίλογοι στο επίσημο κράτος για την επιεικέστερη αντιμετώπιση τους ή ακόμα και την αθώωση τους ήταν πολύ πιθανό να βρουν πρόσφορο έδαφος όπως και έγινε σε πολλές περιπτώσεις. Χαρακτηριστικό είναι το φαινόμενο όπου μάρτυρες κατηγορίας- οι οποίοι τύχαινε να καταθέσουν δύο φορές για το ίδιο περιστατικό- να αλλάζουν το περιεχόμενο της κατάθεσης τους επί το ευνοϊκότερον γνωρίζοντας τους κινδύνους που διέτρεχαν όταν θα γύριζαν το βράδυ στο χωριό τους⁶.

Συμπεραίνουμε λοιπόν από τα γεγονότα πως η απόδοση της δικαιοσύνης - όπως πολλοί άνθρωποι την έχουμε στο μυαλό μας - δεν συνάδει με την πραγματικότητα. Γι’ αυτό θα ήθελα να επισημάνω πως η ανάγνωση και η έρευνα της ιστορίας, όταν διεξάγεται κατά τρόπο διαλεκτικό βοηθάει στο να μελετήσουμε κατάλληλα το παρόν και καταλήγει σε συμπεράσματα τα οποία θα μας οδηγήσουν σε ένα καλύτερο μέλλον για το σύνολο της κοινωνίας.

Το συγκεκριμένο άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Ελευθυερία", στις 29/01/2020, με όριο τις 700 λέξεις. 

1Σταύρος Αστερίου Παπαγιάννης, Τα παιδιά της Λύκαινας – οι επίγονοι της 5ης Ρωμαϊκής λεγεώνας κατά τη διάρκεια της κατοχής 1941-1944 (εκδόσεις Σοκόλη, 2004), σελ 244.

2Οργάνωση υπό υπό την ηγεσία του Αλκιβιάδη Διαμάντη η οποία αποτελείται από βλαχόφωνους που θεωρούν τους εαυτούς τους απόγονους της 5ης Ρωμαϊκής λεγεώνας (σύμφωνα με το μανιφέστο τους το οποίο αποστέλλεται στην εφημερίδα “Η Θεσσαλία” του Βόλου στις 28/04/1942).

3Ιωάννης Γκότσης, Φλόγες στον Όλυμπο (εκδόσεις Ελλάς – Αμερική, 1945), σελ. 38.

4Ιωάννης Γκότσης, Φλόγες στον Όλυμπο (εκδόσεις Ελλάς – Αμερική, 1945), σελ. 48.

5Όρος ο οποίος χρησιμοποιήθηκε από την ελληνική κυβέρνηση για να χαρακτηρίσει μειωτικά τους αντάρτες του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας κατά την διάρκεια του ελληνικού εμφυλίου πολέμου (1946 – 1949).

6Αυτό συνέβαινε όταν η πρώτη δίκη είχε διεξαχθεί στο τέλος του 1945 και η επαναδιεξαγωγή της γινόταν το 1947 ή το 1948, περιόδους που ο εμφύλιος είχε φουντώσει.

Η απελευθέρωση της Λάρισας

Η 23η Οκτώβρη του 1944 είναι η ημερομηνία κατά την οποία απελευθερώθηκε η πόλη μας από τον φασιστικό ζυγό της τετράχρονης κατοχής των Γερμανικών στρατευμάτων και των ντόπιων συνεργατών τους. Η συγκεκριμένη περίοδος έχει στιγματιστεί από τις αποτρόπαιες θηριωδίες στις οποίες θύμα ήταν ο ελληνικός λαός και η στιγμή της απελευθέρωσης για την πόλη της Λάρισας χαρακτηρίστηκε από έντονα συναισθήματα χαράς και συγκίνησης. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες δημοσιογράφων της εφημερίδας “Αλήθεια”:¹ «είναι αξέχαστες οι στιγμές που έζησε ο λαρισαϊκός λαός πριν ένα χρόνο σαν σήμερα. Αλαλαγμοί και δάκρυα χαράς, άνθη και ασπασμοί αναστάσιμοι, σκηνές και ρίγη ιερής συγκινήσεως συγκλόνιζαν τη ρημαγμένη πολιτεία. Χνώτο βαρβάρου δεν μόλυνε πια την απαλή φθινοπωρινή ατμόσφαιρα. Ο λαϊκός στρατός, η αντάρτικη ταξιαρχία ιππικού με τον ένδοξο ήρωα Μπουκουβάλα και τους ατελείωτους Θεσσαλούς μαχητές της ελευθερίας αποθεώνεται στην είσοδο της πόλης» (Αλήθεια, 23/10/1945).

Καθοριστικό ρόλο στην απελευθέρωση - όπως και κατά τη διάρκεια της αντίστασης - έπαιξε η ηρωική προσπάθεια του λαού, την οποία μπορούμε περίτρανα να διακρίνουμε στις περιπτώσεις της μη ανατίναξης του υδατόπυργου και της προστασίας - επίσης από την ανατίναξη - του μύλου Φώτη Παππά (σύμφωνα με τις αναφορές του Λάζαρου Αρσενίου)² καθώς και στην πάλη ενάντια στα μέλη του Ε.Α.Σ.Α.Δ.³ όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στην προαναφερθήσα εφημερίδα (Αλήθεια, 23/10/1945).

Φυσικά δεν πρέπει να ξεχνάμε πως καθοριστικό ρόλο για την απελευθέρωση της πόλης μας και την ομαλή μετάβαση στην επόμενη μέρα, πέρα από τον Ε.Λ.Α.Σ., έπαιξε και το Ε.Α.Μ. καθώς και οι υπόλοιποι θεσμοί τους οποίους δημιούργησε και οργάνωσε κατά την περίοδο της κατοχής. Αρκετά σημαντικός θεσμός αποδείχθηκε αυτός της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης ο οποίος στην μικρή περίοδο που λειτούργησε στη Λάρισα⁴ απελευθέρωσε τεράστιες δημιουργικές δυνάμεις του λαού, οι οποίες βασιζότανε στις αξίες της αλλυλεγγύης, της συντροφικότητας και της αυτοθυσίας για τον συνάνθρωπο· αξίες οι οποίες δυστυχώς σήμερα τείνουν να φθίνουν.

Η Δημοτική αρχή με το που αναλαμβάνει το δύσκολο έργο της βάζει σαν στόχο «την επίλυση των επειγόντων ζητημάτων, διότι δεν μας δίδεται ο καιρός …»⁵. Αξιολογώντας αυτά τα ζητήματα αναφέρει με την σειρά πρώτα το οικονομικό, δεύτερο την καθαριότητα, τρίτο τον ηλεκτροφωτισμό και την ύδρευση και τέταρτο το επισιτιστικό ζήτημα. Επίσης αξίζει να αναφερθεί η τεράστια συμβολή των αντιστασιακών οργανώσεων στις δράσεις του δήμου όπου όπως αναφέρει σε μία παρέμβαση του για την καθαριότητα ο Γ. Παπαϊωάννου⁶: «σχετικώς σας πληροφορώ ότι η ΕΠΟΝ και το ΕΑΜ κατέστρωσαν σχέδιον και υπολείπεται η συνεννόησις μεταξύ μας». Επιπλέον η Ε.Τ.Α. (Επιμελητεία Του Αντάρτη) παραχώρησε 65.000 οκάδες σιτάρι για τις επισιτιστικές ανάγκες των πρώτων ημερών. Αξίζει όμως να αναφέρουμε το πολύ σημαντικό έργο της καθαριότητας στην πόλη της Λάρισας η οποία από τους βομβαρδισμούς, τον σεισμό και τον πόλεμο είχε μετατραπεί σε έναν σωρό ερειπίων και σκουπιδιών. Μόνο σε διάστημα 25 ημερών ο Δήμος έβγαλε 2587 κάρρα σκουπίδια και μπάζα που όλα αυτά αντιστοιχούσαν σε 1250 περίπου κυβικά μέτρα σε όγκο, ποσό το οποίο αντιστοιχεί στα ¾ του συνολικού όγκου των σκουπιδιών (https://tinyurl.com/y4s3uafb).

Θα ήθελα εδώ να επισημάνω πως σαν ομάδα ιστορίας θεωρούμε καθήκον μας το να προσπαθούμε να φωτίσουμε μονοπάτια για το μέλλον μελετώντας το παρελθόν, βασιζόμενοι πάντοτε στην διαλετική μέθοδο. Έτσι αμέσως γεννάται το ερώτημα του κατά πόσο η γενιά μας αναπτύσσει τις αντιστάσεις εκείνες απέναντι στους σημερινούς κατακτητές και το πόσο υπεύθυνα στεκόμαστε σαν κοινωνία απέναντι στις επόμενες γενιές.

Το συγκεκριμένο άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Ελευθερία, στις 22/10/2019, με όριο τις 700 λέξεις.

 

1Η συγκεκριμένη εφημερίδα ξεκίνησε την κυκλοφορία της το 1942, ήταν όργανο του συνασπισμού των κομμάτων του Ε.Α.Μ. νομού Λαρίσης και διευθυντής της ήταν ο Γ. Παπαϊωάννου.

2Γεγονότα τα οποία αναφέρονται στο βιβλίο του Λάζαρου Αρσενίου “η Θεσσαλία στην αντίσταση” (https://tinyurl.com/y6juqlp6)

3Εθνικός απελευθερωτικός σύνδεσμος αντικομμουνιστικής δράσεως ο οποίος ήταν δοσιλογική ομάδα που έδρασε στην περιοχή της Θεσσαλίας συνεργαζόμενος με τα τάγματα ασφαλείας και τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής (https://tinyurl.com/y3fjlu94).

4Χαρακτηριστικά αναφέρει ο Θ. Τσουπαρόπουλος στο νομό Λάρισας λειτούργησαν σχολές Αυτοδιοίκησης και Λαϊκής δικαιοσύνης στην Λάρισα, στην Αγιά, στα Φάρσαλα και στις επαρχίες Ελασσόνας και Τυρνάβου (Θ .Τσουπαρόπουλος, Οι λαοκρατικοί θεσμοί της εθνικής αντίστασης, Αθήνα, 1989, σελ. 38).

5Πρακτικό συνεδρίασης Δημοτικού συμβουλίου Λάρισας 30/10/1944.

6Ο δικηγόρος Γεώργιος Παπαϊωάννου αναλαμβάνει ως δήμαρχος μέσα στη δίνη των «Δεκεμβριανών». Κατά τη διάρκεια της θητείας του δημιουργήθηκαν τα «Λαϊκά Ιατρεία» στις συνοικίες της πόλης. Συνελήφθη στο τέλος του εμφυλίου, καταδικάστηκε σε θάνατο από το έκτακτο στρατοδικείο και εκτελέστηκε τον Αύγουστο του 1949 στο Μεζούρλο.

Η έννοια του έθνους

Μία από τις περισσότερο μπερδεμένες έννοιες στην σημερινή εποχή η οποία πολλές φορές γίνεται αιτία έντονων διαφωνιών είναι αυτήν του έθνους. Έπειτα από τα πρόσφατα γεγονότα της συμφωνίας των Πρεσπών η κοινωνία μας έχει αρκετή εμπειρία για να καταλάβει σε ποιο βαθμό μπορεί να φτάσει η προσπάθεια δημιουργίας κοινωνικής συσκότισης και πόσες αντιπαλότητες μπορούν να δημιουργηθούν γύρω από την συγκεκριμένη έννοια.

 

Η έννοια του έθνους συχνά παρουσιάζεται σαν κοινωνικός σχηματισμός ο οποίος υπήρχε πάντα και αρκετά συχνά γίνονται προσπάθειες να βρεθεί σύνδεση σε ευθεία γραμμή με συγκεκριμένους προγόνους¹ ή ακόμα και σύνδεση εξ αίματος! Αυτό το οποίο πρέπει να ξεκαθαρίσουμε και να τονίσουμε είναι πως το έθνος σαν κοινωνικός σχηματισμός είναι προϊόν συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου και συνδέεται άμεσα με τις νέες οικονομικές και παραγωγικές σχέσεις οι οποίες εμφανίζονται με την εμφάνιση του καπιταλισμού. Δεν έχει καμία σχέση με τους προγενέστερους κοινωνικούς σχηματισμούς όπως αυτόν του γένους και της φυλής. Το έθνος σαν βάση έχει την ανεπτυγμένη ανταλλαγή η οποία στηρίζεται στην εμπορευματική οικονομία, ενώ η βάση του γένους είναι το μάζεμα των φυτών, η αλιεία, το κυνήγι και η εξημέρωση των ζώων. Τέλος η βάση της φυλής είναι η γεωργική και κτηνοτροφική οικονομία.

 

Με την εμφάνιση του νέου κοινωνικού σχηματισμού, αυτόν του καπιταλισμού αναδύεται η ανάγκη για μία ενιαία αγορά η οποία θα προσπαθήσει να δημιουργήσει ενιαίους νόμους και θα βασιστεί σε κοινή γλώσσα και κουλτούρα. Η αστική τάξη, η οποία κυριαρχεί επίσημα με την γαλλική επανάσταση, βασίζοντας την ανάπτυξη της στις εμπορευματικές σχέσεις θα αποτελέσει βασικό φορέα του έθνους. Επιπλέον μέσω της ανάπτυξης των σιδηροδρόμων και των θαλάσσιων οδών θα προσπαθήσει να ομαδοποιήσει τις διάσπαρτες φυλές. Έπειτα εμφανίζεται το βιομηχανικό κεφαλαίου το οποίο βασίζεται στην μεγάλη εμπορευματική παραγωγή και χρειάζεται την δημιουργία μεγάλης μάζας καταναλωτών ομοειδών εμπορευμάτων.

 

Βασικό μέλημα της αστικής τάξης είναι το να προσπαθεί να συσκοτίσει την ταξική συνείδηση και να άρει τις ταξικές αντιθέσεις με το να μην αναγνωρίζει πως το έθνος εμφανίζεται σε συγκεκριμένη ιστορική περίοδο (Καπιταλισμός) προσπαθώντας να προτάξει την αιώνια ύπαρξη αυτού είτε εκ Θεού, είτε εκ φύσεως, είτε εκ του λογικού. Ακόμη προσπαθεί να συσκοτίσει την έννοια της ράτσας² με την έννοια του έθνους και να αναπτύξει θεωρίες για συγκεκριμένους πληθυσμούς (Αφρικανούς, Ασιάτες κλπ.) πως είναι ανίκανοι για πρόοδο λόγω της επίδρασης εξωγενών παραγόντων (παράγοντες όπως το κλίμα) με σκοπό να βασίσει την αποικιακή της πολιτική η οποία παρουσιάζεται σαν “φυσική ανάγκη της δημιουργίας, προερχόμενη απ’ αυτή την ίδια τη φύση κυρίαρχων και δούλων εθνών”³.

Ένα συνηθισμένο εργαλείο το οποίο χρησιμοποιεί η κυρίαρχη τάξη για να απομονώσει τις λαϊκές μάζες του ενός έθνους από αυτές των άλλων είναι ο εθνικισμός. Ο εθνικισμός χωρίζεται σε επιθετικό εθνικισμό και σε αμυντικό. Ο επιθετικός εθνικισμός εμφανίζεται όταν η κυρίαρχη τάξη αναπτύσσει ενεργή δράση εναντίον της κυρίαρχης τάξης ενός άλλου έθνους και συνήθως τα συμφέροντα είναι οικονομικά. Ο αμυντικός εθνικισμός εμφανίζεται από την κυρίαρχη τάξη του έθνους το οποίο δέχεται επίθεση και εκφράζεται με την προσπάθεια διαφύλαξης της εθνικής συνείδησης, της θρησκείας, των εθίμων και οδηγεί στην απομόνωση από τον υπόλοιπο κόσμο.

Κατόπιν όλων των παραπάνω εύλογα γεννάται το ερώτημα πως μέσα στην γεωγραφική επικράτεια η οποία ορίζεται ως έθνος ο πολίτης ο οποίος βρίσκεται στην βάση της κοινωνικής πυραμίδας και δεν ανήκει στην κυρίαρχη τάξη έχει τα ίδια συμφέροντα με τον εκείνον που βρίσκεται στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας και ανήκει στην κυρίαρχη τάξη; Ασφαλώς και δεν συμβαίνει αυτό αφού τα συμφέροντα είναι τελείως αντίθετα και όσο πιο γρήγορα αποβάλουμε αυτήν την συσκότιση τόσο πιο μεγάλα θα είναι τα βήματα που θα κάνουμε σαν κοινωνία.

Το παραπάνω άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Ελευθερία, στις 19/09/2019, με όριο τις 700 λέξεις.

1Εδώ θα ήθελα να επισημάνω πως όσο πιο κενή πνευματικά είναι μία πληθυσμιακή ομάδα τόσο μεγαλύτερη ανάγκη έχει από ένδοξους προγόνους.

2Ράτσα είναι το άθροισμα χαρακτηριστικών γνωρισμάτων ανθρώπινων ειδών που δημιουργήθηκαν λόγω των φυσικών συνθηκών μέσα στις οποίες ζούσε ο πρωτόγονος άνθρωπος (κλίμα, υγρασία αέρος, γεωλογικός σχηματισμός κλπ.). Η έννοια της ράτσας βλέπει τον άνθρωπο σαν μέρος της φύσης και τα διακριτικά αυτής μεταβάλλονται βραδέως σε αντίθεση με τις ταχείες μεταβολές που συντελούνται στον άνθρωπο επάνω στο επίπεδο της κοινωνικής εξέλιξης (Το εθνικό ζήτημα κάτω από το φως του Μαρξισμού, Έκδοση Σοσιαλιστικού Βιβλιοπωλείου, Αθήνα, 1925, σελ. 21).

3Το εθνικό ζήτημα κάτω από το φως του Μαρξισμού, Έκδοση Σοσιαλιστικού Βιβλιοπωλείου, Αθήνα, 1925, σελ. 22

Ο πολιτικός χώρος του κέντρου

Το έτος που διανύουμε είναι έτος εκλογών και, όπως είναι αναμενόμενο, οι πολιτικές συζητήσεις κατέχουν κυρίαρχη θέση στην καθημερινότητα των ανθρώπων. Από τις διάφορες συζητήσεις στις οποίες συμμετέχουμε ή ακούμε εύκολα συμπεραίνουμε πως ο πολιτικός χώρος ο οποίος ελκύει τους περισσοτέρους συμπολίτες, όταν δεν είναι η αποχή, είναι αυτός του κέντρου.

Ο συγκεκριμένος χώρος, ο οποίος έπαιξε σημαντικό ρόλο στο να αναχαιτίσει την άνοδο του κομμουνιστικού κινήματος τα ταραγμένα μετεμφυλιακά χρόνια(1) δημιουργήθηκε περισσότερο για να αναχαιτίσει την άνοδο του κομμουνιστικού κινήματος παρά για να υπερασπίσει τα δικαιώματα της μεσαίας τάξης όπως συχνά πιστεύεται. Βασικό χαρακτηριστικό του κέντρου είναι πως αδυνατεί να απαντήσει σε ζωτικά ερωτήματα που αναδύονται στην κοινωνία και επόμενο είναι να συναντά αδιέξοδα λόγω των αντιφάσεων που εμφανίζονται και στις οποίες αποφεύγει να απαντήσει. Άραγε είναι εφικτό να υπάρξει ο πολιτικός χώρος του κέντρου σε ένα αστικό κοινοβούλιο όπου είναι αναμενόμενο η πλάστιγγα να γύρει τουλάχιστον, ελαφρώς, προς τα δεξιά; Λαμβάνοντας υπόψιν τη συγκεκριμένη κλίση, εύκολα κανείς συμπεραίνει πως σε ένα σύνολο ανθρώπων όπου τα πάντα μεταβάλλονται διαρκώς, όπου το κάθε τι είναι δυνατόν να έχει διαφορετική σημασία σε διαφορετική ιστορική στιγμή, όπου η πρόσληψη της πραγματικότητας από τα άτομα ποικίλει σε τέτοιο βαθμό με αποτέλεσμα πολλές φορές να γινόμαστε μάρτυρες μηδενιστικών αντιλήψεων, πώς μπορούμε να σχηματοποιήσουμε τον πολιτικό χώρο του κέντρου;

Επόμενο είναι ο χώρος του κέντρου να αδυνατεί να απαντήσει σε βασικά ερωτήματα, τα οποία έχουν να κάνουν με τις αιτίες των κρίσεων του καπιταλισμού και τον χαρακτήρα αυτών, πώς αυτές αλληλεπιδρούν με την κοινωνία, ποιοι είναι οι πραγματικοί νόμοι που διέπουν τον κοινωνικό μας σχηματισμό, το εθνικό ζήτημα και το τι πραγματικά συμβαίνει με περιπτώσεις σαν τη Συμφωνία των Πρεσπών, πώς εξελίσσεται η ανθρώπινη ιστορία και το πώς φτάσαμε στο σήμερα και πλήθος άλλων σημαντικών ερωτημάτων.

Ένα ακόμη γεγονός, το οποίο πρέπει να εξετάσουμε, είναι το αν μπορεί να αποτραπεί μέσα από τον πολιτικό χώρο του κέντρου μία λειτουργία δομική για τον καπιταλισμό, αυτή της κεφαλαιακής συσσώρευσης και πώς μπορεί να επιτευχθεί μία αναδιανομή του πλούτου προς όφελος των πιο αδύναμων κοινωνικών στρωμάτων. Είναι προφανές πως αυτό δεν μπορεί να συμβεί γιατί η καθεστηκυία τάξη δεν είναι διατεθειμένη να εκχωρήσει έτσι απλά με μία διαπραγμάτευση αυτά που θεωρεί ιδιοκτησία της. Το εποικοδόμημα της αστικής δημοκρατίας κυριαρχείται από εκείνη τη μορφή συνείδησης, η οποία καθιστά ανέφικτο το να υπάρξει και να αποδώσει ο πολιτικός χώρος του κέντρου ως χώρος ο οποίος θα παλεύει εξίσου για τα συμφέροντα της εργατικής τάξης και των ασθενέστερων κοινωνικών στρωμάτων.

Η ιστορία και ειδικά ο 20ός αιώνας είναι γεμάτος με γεγονότα όπου εκλεγμένοι εκπρόσωποι της κοινωνίας προσπαθούν να κατευνάσουν τις κοινωνικές εκρήξεις, όταν αυτές παίρνουν ανησυχητικές διαστάσεις για τα συμφέροντα της καθεστηκυίας τάξης, χρησιμοποιώντας τη μέση οδό δηλαδή αυτή της διαπραγμάτευσης με τον ταξικό σου αντίπαλο. Επίσης πολύ συχνά παρατηρούμε το κέντρο να γίνεται πιο αντιδραστικό από τη δεξιά, όταν θίγονται τα συμφέροντα των μελών του. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο αντιδραστικός ρόλος που έπαιξε η κυβέρνηση Κερένσκι μόλις ανέλαβε την εξουσία κατά την επανάσταση του Φεβρουαρίου του 1917 στη Ρωσία και ο πόλεμος τον οποίο δέχθηκαν οι μπολσεβίκοι καθ όλη την περίοδο από τον Φεβρουάριο μέχρι τον Οκτώβριο όταν ανέλαβαν την εξουσία(2). Επίσης ένα άλλο παράδειγμα είναι η έκβαση της γερμανικής επανάστασης στα τέλη της δεκαετίας του 1910-1920 και η τραγική κατάληξη αυτής, μην ξεχνώντας επίσης την τραγική κατάληξη της Ρόζας Λούξεμπουργκ και του Κάρλ Λίμπκνεχτ(3) . Μπορούμε επίσης να αναζητήσουμε πλήθος άλλων περιπτώσεων φτάνοντας μέχρι τις μέρες μας όπου το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος του 2015 από την κυβέρνηση του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. όχι μόνο αγνοήθηκε αλλά είδαμε να εφαρμόζεται το ακριβώς αντίθετο.

Ως ομάδα ιστορίας αποφασίσαμε να διοργανώσουμε τα μαθήματα θεωρίας και ιστορίας στη λέσχη-στέκι του αυτοοργανωμένου αθλητικού σωματείου “Μαρίνος Αντύπας” με σκοπό να προάγουμε τον διαλεκτικό τρόπο σκέψης και μία συνολικότερη αντίληψη της ιστορίας, της φιλοσοφίας και της πολιτικής οικονομίας. Περισσότερες πληροφορίες υπάρχουν στη σελίδα της ομάδας στο facebook: (https://www.facebook.com/istoriathessalias/).

*Το συγκεκριμένο άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Ελευθερία", στις 11/06/2019, με όριο τις 700 λέξεις.

(1) http://www.nostimonimar.gr/i-rizes-tis-fasistikis-diktatorias/).

(2) Στο βιβλίο του Αμερικανού δημοσιογράφου και απεσταλμένου στη Ρωσία εκείνη την περίοδο - John Reed - Δέκα μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο - μπορεί αρκετά εύστοχα ο αναγνώστης να δει το κλίμα της εποχής και το τι συνέβη κατά τη διαδικασία της μετάβασης.

(3) Κρις Χάρμαν, Λαϊκή ιστορία του κόσμου – από την εποχή του λίθου έως και τη νέα χιλιετία, εκδόσεις Τόπος, 2012, σελ. 430-434).

Για την τοπική αυτοδιοίκηση

Με αφορμή τις επερχόμενες δημοτικές εκλογές αξίζει να θυμηθούμε τον ορισμό που δίνει η ΠΕΕΑ (Πράξη 55, άρθ. 1) σχετικά με την τοπική αυτοδιοίκηση όπου μας λέει πως είναι “η οργανωμένη λαϊκή εξουσία που ασκείται με αιρετούς αντιπροσώπους και απευθείας με τις συνελεύσεις του λαού για τη διοίκηση της πόλεως, του χωριού και της επαρχίας”(1) . Αξίζει εδώ να θυμηθούμε τους αγωνιστές της εθνικής αντίστασης (ιδιαίτερα το Ε.Α.Μ.(2)) και πιο συγκεκριμένα τους κατοίκους των περιοχών της ελεύθερης Ελλάδας οι οποίοι προσπάθησαν να δομήσουν μία τοπική αυτοδιοίκηση ανεξάρτητη, ελεύθερη, αυτόβουλη και κοινωνικά δίκαιη μέσω των λαογέννητων θεσμών της λαϊκής αυτοδιοίκησης και λαϊκής δικαιοσύνης κατά την περίοδο 1941-1945.

Σύμφωνα με την απόφαση 6(3) τα όργανα της αυτοδιοίκησης εκλέγονται απευθείας από τον λαό με ελεύθερη και μυστική ψηφοφορία, απαγορεύεται κάθε επέμβαση ενόπλων τμημάτων ή πολιτικών οργανώσεων, ψηφίζουν όλοι οι κάτοικοι από ηλικίας 19 ετών – άνδρες και γυναίκες και δεν ψηφίζουν οι στρατιωτικοί. Ειδικότερα η αυτοδιοίκηση απαρτίζεται από τις παρακάτω επιτροπές και υποεπιτροπές: λαϊκή διοικητική υποεπιτροπή, δικαστική υποεπιτροπή, οικονομική υποεπιτροπή, σχολικοεκκλησιαστική υποεπιτροπή, υποεπιτροπή αγροτικής ασφαλείας και υποεπιτροπή ασφαλείας και τάξεως. Αξίζει να αναφερθεί ότι σε αρκετές επιτροπές συναντάμε ενδιαφέροντα σημεία όπως το καθήκον που έχουν τα μέλη της δικαστικής υποεπιτροπής να λύνουν τις διαφορές των κατοίκων επιτυγχάνοντας συμβιβασμό με απόφαση που εκδίδεται σε δημόσια συνεδρίαση. Επίσης οι αποφάσεις των επιτροπών είναι εκτελεστές μετά από 5 ημέρες, αν ο παραβάτης έχει αντίρρηση παραπέμπεται στη δικαστική επιτροπή ενώ παράλληλα μπορεί να ζητήσει την αναθεώρηση της απόφασης από το αναθεωρητικό δικαστήριο αλλά και να ασκήσει μήνυση εναντίον των μελών των επιτροπών στην περίπτωση που θεωρεί πως αδικήθηκε(4) .

Στο νομοθέτημα το οποίο εξετάζουμε βλέπουμε πως ισχύει η αρχή της ανάκλησης των οργάνων πριν από τη λήξη της θητείας τους εφόσον δεν ανταποκρίνονται στα καθήκοντά τους και σε περίπτωση που απαιτηθεί να αντικατασταθεί μέλος κάποιας επιτροπής ή και ολόκληρη αυτή θα πρέπει να υποβληθεί αίτηση από το 50% των κατοίκων(5) , οπότε και διενεργούνται νέες εκλογές. Οι επιτροπές και οι υποεπιτροπές λογοδοτούν στη γενική συνέλευση των κατοίκων κάθε δίμηνο και τα αξιώματα των μελών τους είναι τιμητικά και άμισθα(6) . Τέλος η απόφαση 6 συνιστά στα μέλη των επιτροπών να εκτελούν τα καθήκοντά τους με αμεροληψία και χωρίς πάθος, ενώ σε

αντίθετη περίπτωση θεωρείται παράβαση καθήκοντος και κατάχρηση εξουσίας και παραπέμπονται στο στρατοδικείο(7) .

Κλείνοντας το συγκεκριμένο κεφάλαιο βλέπουμε πως στην απόφαση 6 κυριαρχεί η απόφαση του λαού, ο οποίος εκλέγει τα όργανα και χαράζει ο ίδιος τις κατευθύνσεις για την επίλυση των προβλημάτων του στα πρότυπα της λαοκρατικής πολιτείας με την έννοια που έδιναν σε αυτήν οι Αρχαίοι Αθηναίοι με την εκκλησία του δήμου. Σήμερα απ’ όλα τα παραπάνω, που «θεμελίωσαν» οι λαογέννητοι και οι λαοπρόβλητοι θεσμοί της αυτοδιοίκησης, τι ισχύει;

Το συγκεκριμένο άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Ελευθερία, στις 21/02/2019, με όριο τις 700 λέξεις.

1. Δ. Ι. Ζέπος, Λαϊκή δικαιοσύνη, Αθήνα, 1945, σελ. 30

2. Το ΕΑΜ πέρα του ότι δημιούργησε τον θεσμό της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης τον εφάρμοσε και μετά την Απελευθέρωση, μέχρι τον Φλεβάρη του 1945 που καταλύθηκε ο θεσμός της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης.

3. Η απόφαση 6 του Κοινού Γενικού Στρατηγείου Εθνικών Ομάδων Ανταρτών (10 Αυγούστου 1943) ίσως είναι η πιο ολοκληρωμένη μορφή του θεσμού της λαϊκής αυτοδιοίκησης της συγκεκριμένης περιόδου. Η απόφαση αυτή συντάχθηκε από τον συνταγματάρχη Γκικόπουλο, εκπρόσωπο του ΕΔΕΣ στο κοινό Γενικό Στρατηγείο, υπογράφηκε από τον Άγγλο αντισυνταγματάρχη Γουντχάους, με το ψευδώνυμο Κρίς, από τον αντιπρόσωπο του ΕΔΕΣ συνταγματάρχη Π. Ραφτόπουλο και από τον αντιπρόσωπο του ΕΛΑΣ στρατηγό Σαράφη και περιλαμβάνει 15 άρθρα (Λαϊκή αυτοδιοίκηση και δικαιοσύνη – πέντε λαϊκοί κώδικες. 1975, σελ. 7).

4. Θ. Τσουπαρόπουλος, Οι λαοκρατικοί θεσμοί της εθνικής αντίστασης, Αθήνα, 1989, σελ. 44-46).

5. Στο άρθρο 11 και στην παράγραφο (δ) της «Πράξης 55 της ΠΕΕΑ», μειώνει τη λαϊκή αίτηση για ανάκληση του λαϊκού Συμβουλίου ή μελών του από το μισό των εκλογέων που ήταν, στο εν τρίτο.

6. Μόνο η εφαρμογή αυτής της παραγράφου σήμερα είναι ικανή να ανατρέψει πολύ μεγάλο μέρος της δήθεν αγάπης των πολιτικών εκπροσώπων για τον τόπο τους, μην ξεχνώντας τις αμοιβές τους οι οποίες είναι αρκετά υψηλές σε αντίθεση με το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού.

7. Θ. Τσουπαρόπουλος, Οι λαοκρατικοί θεσμοί της εθνικής αντίστασης, Αθήνα, 1989, σελ. 46-47.